Sinds september 2017 is voormalig top-hockeyster Elsemieke Havenga commissaris bij de KNVB. Hoe bevalt het als vrouw in een mannenbolwerk? Kan ze vanuit haar positie verandering bewerkstelligen in de wereld van het betaald voetbal?

Als KNVB-commissaris is Havenga de tweede vrouw in een toppositie binnen het betaald voetbal – na Sylvia Tóth die in 1995 voor een jaar zitting nam in het KNVB sectiebestuur. Havenga heeft marketing en communicatie in haar portefeuille en de vraag luidt natuurlijk wat er in die zin gaat veranderen. “Echt veranderen kun je als toezichthoudend commissaris niet,” verduidelijkt ze. “Dat is de taak van het bestuur. Adviseren doen we wel. We zijn begonnen met het formuleren van een visie waarbij het uitgangspunt is dat we als Nederland weer trots willen zijn op ons nationale team. De KNVB heeft te kampen met grote deuken in die ‘trots’. Allereerst hebben we twee grote toernooien gemist en er is een enorm verloop van nieuw talent naar het buitenland. Maar er zijn ook positieve ontwikkelingen. Zo laat de opmars van het vrouwenvoetbal weer zien wat de kern van het spelletje is: teamgeest, techniek en de enorme ambitie om te winnen.”

Vanuit de visie op ‘weer trots’ zijn er kleine veranderingen merkbaar. Zo is Ronald Koeman als coach aangetrokken en traint het elftal weer in Zeist waar de KNVB van oudsher zetelt. Dicht bij het vuur dus. “Voetbal is sport nummer één in ons land. Dat merk je aan alles,” zegt Havenga. “Elk woord, elk nieuwtje, elk besluit ligt op een gouden schaaltje of onder een levensgrote loep. Als er iets per ongeluk naar buiten komt, staat het meteen paginagroot in De Telegraaf.”

Podium

Sinds haar benoeming in de Raad van Commissarissen van de KNVB is Havenga zelf ook weer in het nieuws. Positief en negatief. Ze is het wel gewend: “Ik hou van een podium, anders zocht ik het niet steeds op. Als je met je hoofd op de televisie bent, dan vindt ook iedereen wat van je. Daar leer je mee omgaan. Ook als je dan af en toe plat op je gezicht gaat. Het hoort erbij.”

Tegen haar benoeming trok met name Johan Derksen nogal van leer. In niet mis te verstane bewoordingen vond hij haar een slechte keuze. Kan een hockeyster wel meepraten over voetbal? “Teamsport is teamsport, of het nu gaat om hockey of voetbal. Topsport is ook topsport. Beide ken ik van haver tot gort. Ik ben tien jaar teamsporter op topniveau geweest. Dan weet je echt wel waar het over gaat. Ik ken die ambitie, dat leven, het willen winnen en wat je er voor moet doen. Hoe dat is in een team. Het zou misschien anders zijn geweest als ik me kandidaat had gesteld voor de schaats- of tennisbond.”

Diversiteit

De positie als vrouw in een mannenwereld ervaart Havenga meer als een toevoeging dan als een barricadeplek waar ze met een vlag staat te zwaaien. Niet een toevoeging vanuit een emancipatoir standpunt of vanuit een feministische invalshoek, en zelfs niet eens vanuit bewijsdrang. “Ik geloof in diversiteit,” licht ze toe. “Het gaat in mijn ogen minder om mannetje-vrouwtje, maar veel meer om het willen terugdringen van de beperkingen van monoculturen. Naar mijn idee hebben monoculturen minder draagvlak en zijn ze minder beweeglijk. Ik werk vaak met teams uit het bedrijfsleven en merk daar ook dat werkprocessen en samenwerking meestal vastlopen op twee belangrijke punten: de interne (mono)cultuur en de communicatie.”

“Bij veranderingsprocessen staat voor mij communicatie dan ook bovenaan. De meest gehoorde klacht van medewerkers in het bedrijfsleven over veranderingsprocessen is dat ze te weinig weten, te laat zijn geïnformeerd, de informatie niet goed is of de boodschap vaag, onbegrijpelijk, et cetera. Dit communicatie-excuus moet je wegnemen als je een succesvolle verandering wilt doorvoeren. Uiteindelijk gaat het om de laag eronder: mensen vinden veranderen moeilijk. De kern in die laag eronder is: loslaten van zekerheid. Het is ingebakken in mensen om dat lastig te vinden.”

Blijven vragen

Voor Havenga zijn de veranderingsprocessen in haar privéleven geen hink-stap-sprongen noch zijn er grote schokken. In haar professionele leven ziet er het anders uit. “Ik maak privé wezenlijk andere keuzes dan in mijn professionele leven. In mijn persoonlijke leven zoek ik stabiliteit en zekerheid, en zo organiseer ik het ook. Daar is geleidelijkheid de basistoon. Professioneel gezien ga ik achter mijn nieuwsgierigheid aan en ben ik steeds in beweging. Ik laat me inspireren. Dat gaat gelukkig meestal goed, maar ook wel eens niet. Ik leer daar weer van.

En ik kan enorm goed luisteren naar wat mensen vertellen. Luisteren naar die verhalen, dat drijft me. Daarom blijf ik maar vragen stellen: ik blijf zo benieuwd naar de antwoorden. Nieuwsgierigheid is voor mij het beginpunt voor verandering. Als ik in een meeting voor de KNVB zit en ik ben de enige vrouw tussen zeventig mannen, dan inspireert me dat. Ook al zeg ik niets, mijn aanwezigheid maakt het al anders.”

Wind in de rug

Havenga stelt dat ze professioneel de wind in de rug heeft door in Nederland recordhoudster te zijn in hockeytitels met vier behaalde wereldkampioenschappen en een gouden plak. Dit record heeft ze samen met teamgenoot Sandra Le Poole.

“Het loopt voor me uit en het helpt in contact met mensen. Het is iets wat toch om je heen hangt en van je af straalt. Die Olympische gouden plak in 1984 heeft mijn leven richting en mijzelf vleugels gegeven. Zonder dat goud was ik veel minder gemakkelijk binnengekomen op de plekken waar ik graag wilde werken.

Als ik zou moeten zeggen wat mijn leven in­grijpend heeft veranderd, dan is het behalen van die gouden plak de meest betekenisvolle,” besluit ze.

Over Elsemieke Havenga

Na haar carrière in de topsport en gebrek aan uitdaging in de fysiotherapie koos Elsemieke Havenga voor communicatie als vak. Eerst als tv-presentator van onder meer RTL nieuws en Editie NL, later als mediatrainer. Inmiddels heeft ze al jaren haar bedrijf EHC communicatie & consultancy & executive coaching . Ze treedt ook regelmatig op als dagvoorzitter. En ze is lid van de Raad van Commissarissen van de KNVB, afdeling Betaald Voetbal.