De in 1776 bedachte invisible hand van Adam Smith is allang niet meer zo onzichtbaar als toen hij dit zelfregulerend effect van de markteconomie bedacht. De invisible hand, de veronderstelling dat vraag en aanbod middels een veranderende prijs altijd bij elkaar komen in een transactie, krijgt namelijk hulp van de tertiaire sector. Denk daarbij aan banken die bankgaranties stellen, advocaten die contracten opstellen, notarissen die deze contracten registreren en brokers die informatie rond vraag en aanbod verschaffen.

Transacties zijn essentieel in een markteconomie. Alle partijen produceren immers zoveel mogelijk toegevoegde waarde binnen hun gekozen specialisatie. Daar worden ze steeds beter in, waardoor ze steeds meer transacties op een markt genereren. Daardoor is er ook steeds meer vraag naar diensten uit de tertiaire sector. Volgens het CBS was de Nederlandse tertiaire sector in 2016 goed voor 78% van het BBP.

Voor het eerst sinds 1776 heeft nu een technologische innovatie plaatsgevonden die ervoor zorgt dat het aandeel in het BBP van deze faciliterende partijen weleens flink terug zou kunnen gaan lopen: blockchain.

Enter blockchain

In de meest elementaire vorm kun je blockchain omschrijven als een technologie die het mogelijk maakt om gegevens, die nodig zijn bij een transactie publiekelijk verifieerbaar te maken, zonder dat het mogelijk is om de informatie aan te passen buiten de kaders van de afspraken.

Zie het als een Excel sheet waarin alle transacties van een bedrijf in 2018 zijn vastgelegd. Vervolgens is deze Excel sheet duizenden keren gedupliceerd en in bewaring gegeven aan duizenden verschillende mensen op verschillende continenten. Wanneer een ‘bad actor’ de gegevens in zijn Excel sheet aanpast, valt dit direct op (omdat het digitaal is, kunnen de sheets volautomatisch met elkaar vergeleken worden) omdat de rest nog wel de originele kopie heeft. Kortom: gegevens kunnen niet gemanipuleerd worden door de decentrale manier van opslaan.

Het computerprogramma, verantwoordelijk voor het versleuteld opslaan van de gegevens (met behulp van cryptografie), kan ook zo ingesteld worden dat een transactie automatisch getriggerd wordt op moment dat aan bepaalde voorwaarden voldaan wordt. Dit wordt een ‘smart contract’ genoemd.

Er zijn publieke blockchains waarin alle transactiegegevens openbaar zijn en waarbij privacygevoelige informatie kan worden verborgen. Er zijn ook private blockchains. Dit zijn vaak samenwerkingen tussen enkele bedrijven die meer zekerheid willen inbouwen in hun gezamenlijke transacties. In tegenstelling tot het voorbeeld hierboven worden de gegevens dan niet op duizenden plekken decentraal opgeslagen, maar krijgt elke organisatie in de samenwerking een kopie die altijd up-to-date is. Ook op die manier wordt manipulatie moeilijk gemaakt.

Twee praktijkvoorbeelden

Verkoop van vastgoed
Wil je in Nederland vastgoed aan- of verkopen dan moet je naar de notaris. Hij of zij zorgt onder andere voor de inschrijving in de openbare registers van het Kadaster. De kosten, die de koper maakt bij de notaris voor het inschrijven van de akte van levering en de akte van hypotheek, bedragen doorgaans ruim €1.000.

Zou dit allemaal op de blockchain draaien, dan hoeven de kosten slechts een fractie daarvan te bedragen omdat alles ogenblikkelijk geadministreerd en betrouwbaar geverifieerd kan worden door de betrokken partijen zelf. Immers, het onomstotelijk vaststellen of koper en verkoper zijn wie zij zeggen te zijn én of zij juridisch bij machte zijn om een pand over te dragen aan elkaar is allemaal in luttele seconden geregeld met een digitale check op de blockchain. Met behulp van een biometrische scanner worden anoniem de paspoorten geverifieerd in een decentrale database en door simpelweg de postcode van het pand in te voeren kan de koper checken of er geen eigendomsbeperking of verzwegen huurcontract op het pand rust voordat de koop getekend wordt.

Nederlanders hebben aardig wat vertrouwen in haar instituten, dus wij geloven doorgaans wel dat de Kadastraal geregistreerde eigenaar dat ook daadwerkelijk is. Na de aardbeving van 2010 in Haïti bleek het daar echter niet zo goed op orde met de registratie van het eigendom van grond. Combineer dat met aanwezige corruptie en bijbehorend wantrouwen in de overheid en een onafhankelijke, publiekelijk verifieerbare registratie op de blockchain zou zeer welkom geweest zijn.

Logistieke rompslomp
Globalisering heeft een wereldwijde logistieke sector van ongekend formaat gecreëerd. Naast het daadwerkelijk vervoeren van goederen is er een enorme administratieve last. Zo moet er bijvoorbeeld:

1. worden voorkomen dat Ethiopische koffiebonen als Ghanese koffiebonen verkocht worden ;
2. bij elke grens al dan niet belasting betaald worden en gecheckt worden of niet van de route afgeweken is ;
3. gecheckt worden of deelbetalingen gedaan zijn alvorens een container verder mag.

De papierwinkel is enorm. Door de goederentransacties op de blockchain vast te leggen en te verrijken met GPS-data, belastingwetgeving en RFID chips die de herkomst van producten kunnen vaststellen, kan deze papierwinkel grotendeels geautomatiseerd worden. Het unieke van blockchain is dat de administratie geautomatiseerd wordt zonder dat één van de partijen in de keten benadeeld wordt omdat een andere partij zich niet aan de afspraak houdt. Transparantie en handelen volgens de originele afspraken worden gegarandeerd.

Verandering voor organisaties

De mogelijke gevolgen voor organisaties zijn immens. Notarissen verliezen het alleenrecht om te verifiëren ‘dat iets daadwerkelijk zo is’. Advocaten moeten blockchain-protocollen gaan beoordelen en banken verliezen het verdienmodel om geld te verdienen aan het omwisselen van valuta’s.

Het een en ander moet wel in perspectief geplaatst worden. Blockchain is geen technologie die een bepaalde propositie bedreigt.

Het is een technologie met de potentie om de manier waarop we economische interactie hebben met elkaar fundamenteel te veranderen. Dat betekent ook dat fundamentele veranderingen op andere plekken nodig zijn. Naast de technologische uitdagingen die blockchain nog kent, bijvoorbeeld op gebied van schaalbaarheid en veiligheid, is ook institutioneel draagvlak nodig. Grote organisaties moeten erin geloven en overheden moeten de veranderingen willen faciliteren en reguleren. Dit gaat nog jaren duren.

Het originele internetprotocol TCP/IP is in 1974 bedacht. Het heeft 25 jaar geduurd voordat het internet een van de basistechnologieën van ons economische systeem is geworden. Blockchain bouwt voort op het internet en met behulp van het internet kunnen zaken veel sneller verspreid worden, dus ik verwacht niet dat het weer 25 jaar gaat duren.

De route voor organisaties

Onderzoekscollectieven en allianties tussen corporates schieten als paddenstoelen uit de grond. De Enterprise Ethereum Alliance is in maart 2017 opgericht door 30 corporates en had 4 maanden later in juli al 150 corporate leden. Met name grote organisaties doen actief onderzoek naar de gevolgen van blockchain voor hun bedrijfstak én de implementatie ervan.

Brede adoptie zal het eerst te zien zijn in toepassingen met lage impact en risico’s. Denk aan het scenario dat Bol.com betalingen in cryptovaluta zoals Bitcoin zou gaan accepteren. Aan de achterkant wisselen zij het digitale geld in voor euro’s en de cirkel is rond. De echte toegevoegde waarde van blockchain ligt in smart contracts. De adoptie van smart contracts heeft echter ingrijpende gevolgen voor de werkprocessen en posities van stakeholders in een transactie of zelfs gehele bedrijfstak. Voorlopig zullen we dus nog wel naar de notaris moeten.